مسجد جامع تبریز کجاست؟ 🕌| تاریخچه 📚+ معماری 🏗️| ساعات بازدید🕛

تبریز، یکی از شهرهای بزرگ و مهم استان آذربایجان شرقی، به عنوان مرکز این استان و بزرگ‌ترین شهر شمال غرب ایران شناخته می‌شود. این شهر نقش مهمی در زمینه‌های اداری، بازرگانی، سیاسی، صنعتی، فرهنگی و نظامی ایفا می‌کند. مسجد جامع تبریز، یکی از آثار تاریخی برجسته این شهر، از زیباترین جاذبه های دیدنی تبریز قدمتی طولانی دارد و از دوران سلجوقیان تا زمان قاجار مورد استفاده و توجه بوده است. با ما همراه باشید تا بیشتر درباره این بنای ارزشمند بدانید.

🕌مسجد جامع تبریز کجاست؟

مسجد جامع تبریز یکی از دیدنی های برجسته استان آذربایجان شرقی است. این مسجد در خیابان شهید مطهری، در انتهای بازار تبریز واقع شده و در بخش جنوبی صحن مدرسه طالبیه قرار دارد. موقعیت مکانی این بنا به گونه‌ای است که توسط بازار تبریز احاطه شده و در میان مسجد حجت‌الاسلام و مسجد میرزا اسماعیل خاله اوغلی قرار گرفته است.

📍مسیر دسترسی:
برای دسترسی به مسجد جامع تبریز که در نزدیکی بازار تبریز و خانه مشروطه واقع شده، گزینه‌های مختلفی از جمله اتوبوس، تاکسی و خودروی شخصی در دسترس هستند. پایانه اتوبوس رانی جمهوری اسلامی در نزدیکی این مسجد قرار دارد و تنها با ۵ دقیقه پیاده‌روی می‌توانید به مقصد برسید. در صورت استفاده از خودروی شخصی، توجه داشته باشید که مرکز شهر معمولا شلوغ است و ممکن است یافتن فضای پارک مشکل باشد.

✅معرفی مسجد جامع تبریز

تاریخچه شهرستان تبریز پر از اختلاف نظرات و اظهارات گوناگون است و نمی‌توان به‌طور قطع تاریخ اولیه آن را مشخص کرد. نخستین اشاره به تبریز در کتیبه‌ای بازمانده از زمان حکومت سارگون دوم، پادشاه آشوری و بنیان‌گذار سلسله سارگون، که در سال‌های ۷۰۵ تا ۷۴۵ قبل از میلاد مسیح زیسته، مشاهده می‌شود. در این کتیبه، تبریز به‌عنوان شهری بزرگ، آباد و دارای باروی تو در تو توصیف شده است.

تبریز نیز همچون بسیاری از مناطق ایران، با داشتن آثار و عمارات تاریخی، فرهنگ و هویت ایران‌زمین را بازگو می‌کند که مورد تحسین کارشناسان تاریخی و باستان‌شناسان قرار گرفته است. مسجد جامع تبریز، معروف به مسجد جمعه و جامع کبیری، یکی از کهن‌ترین و برجسته‌ترین بناهای تاریخی و دیدنی تبریز است. بر اساس نوشته‌های مورخان و پیشینیان، این مسجد از زمان احداث به‌عنوان مسجد جامع شهر مورد استفاده قرار گرفته است. این بنای ارزشمند با شماره ثبت ۱۷۱ در ۱۵ دی ماه سال ۱۳۱۰ هجری شمسی، به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

🖍️بیشتر بخوانید: روستای کندوان کجاست؟ 🏕️| معرفی ✔️+ تاریخچه 📚| تصاویر📸 

📚تاریخچه مسجد جامع تبریز

بر اساس اسناد تاریخی موجود، مورخان و باستان‌شناسان زمان ساخت این بنای زیبا و باشکوه را به دوران حکومت پادشاهان سلجوقی (قرون پنجم تا ششم هجری) نسبت داده‌اند. متاسفانه، زمین لرزه ای که در سال ۱۱۹۳ هجری در تبریز رخ داد، باعث تخریب و آسیب‌دیدگی بخش‌هایی از این اثر تاریخی، از جمله چندین طاق آن شد. در دوران آغازین پادشاهی قاجار، حسینقلی خان دنبلی، یکی از حاکمان وقت، این مسجد کهن را ترمیم و بازسازی کرد و مسجد کنونی را احداث نمود.

به دلیل فقدان ساختمان اولیه مسجد جامع تبریز و مستندات تاریخی دقیق، تاریخ ساخت و نام بانی عمارت نخستین مسجد مشخص نیست. در کتاب مرزبان نامه، از جوامع ساکن در تبریز (سال‌های ۶۰۷-۶۲۲ هجری قمری) و مسجدی که توسط عبدالله بن عامری در صدر اسلام ساخته شده، سخن به میان آمده است. همچنین در سال ۱۰۸۷ هجری قمری، حاج طالب خان تبریزی، بانی مدرسه طالبیه، در وقف نامه مربوط به مدرسه خود، این مسجد را مسجد جامع کبیر تبریز معرفی کرده است. سید محمدرضا طباطبایی تبریزی نیز در کتاب تاریخ اولادالاطهار، بنای مسجد را به دوران صدر اسلام نسبت داده و عبدالله بن عامری را به‌عنوان بانی آن معرفی کرده است.

پس از تعمیرات دوران قاجار، در عصر حاضر نیز اقداماتی برای تعمیر و بازسازی بخش‌های مختلف این عمارت زیبا انجام شده است. حاج محمدباقر کلکته، به‌عنوان بانی بخش اعظمی از این مرمت‌ها، کتابخانه و تالاری برای مطالعات علوم دینی طلاب احداث کرد. با وجود تعمیرات و بازسازی‌های انجام شده، مسجد جامع تبریز همچنان با طاق‌های بلند، آجرهای بزرگ و پایه‌های قطور خود، نشان‌دهنده پیشینه طولانی و قدمت بسیار این عمارت ایرانی کهن است.

🖍️بیشتر بخوانید: برج ساعت تبریز کجاست؟ 🌏| تاریخچه 📚| معماری ⛏️| جاهای دیدنی ⛺| عکس 

🧱معماری مسجد جامع تبریز

همانطور که در بخش تاریخچه مسجد بیان شد، نمی‌توان زمان دقیقی برای احداث ساختمان اولیه این عمارت ارزشمند تاریخی تعیین کرد. بر اساس مطالعات کارشناسان معماری و نوشته‌های مورخان، به نظر می‌رسد که این مسجد در ابتدا نمازخانه‌ای به نام جامع تبریز بوده که در دوران مختلف با همت و هنرمندی گذشتگان تغییرات جامعی را به خود دیده است. اما درباره معماری این بنای کهن، نظرات کارشناسانه جالب و قابل‌توجهی مطرح شده است که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم.

بر اساس اظهارات کارشناسان معماری، مسجد جامع تبریز در ابتدا به صورت مسجدی با یک ایوان احداث شده و به مرور زمان به مسجدی دو ایوانه تغییر شکل داده است. بسیاری از باستان‌شناسان بر این باورند که سازندگان آن، سبک و اصول ساخت کاخ فیروزآباد را به عنوان الگوی احداث این مسجد در نظر گرفته‌اند. امروزه آنچه از بنای باقی‌مانده مسجد جامع تبریز مشاهده می‌شود، زمینی مستطیل شکل است که با مصالحی همچون آجر و گچ ساخته شده است.

🚪ورودی‌ها و فضای داخلی

مسجد جامع تبریز دارای دو ورودی است: یکی در بخش شمالی که به طرف صحن باز می‌شود و دیگری در قسمت جنوبی که به کوچه کنار مسجد منتهی می‌شود. پس از ورود از درب جنوبی، به الچاق مسجد می‌رسید و سپس می‌توانید وارد داخل بنا شوید.

📐ساختار و ابعاد

عمارت مسجد جامع تبریز طولی حدود ۶۲ متر دارد که از بخش جنوب به شمال امتداد یافته است. بخش میانی آن شامل طاقی رفیع و وسیع با عرض ۱۵ متر است. طول مسجد توسط دو جرز وسیع به دو قسمت مجزا تقسیم شده است. یکی از قسمت‌ها دارای طول ۲۸ متر و کم عرض‌تر از بخش دوم (بخش جنوبی) با طول ۳۲ متر است. در انتهای این قسمت از مسجد، محرابی ساده و بی‌تکلف از سنگ مرمر سفید به چشم می‌خورد که با طرحی مارپیچ به سبک معماری دوران صفویان تزئین شده است.

📏ویژگی‌های ساختاری

پایه‌های مسجد از قطر زیادی برخوردار هستند و در ساخت آن از آجرهای بزرگ استفاده شده است. در قسمت‌های شرق و غرب بخش جنوبی مسجد، ۵ طاق دو طبقه با ابعاد ۶۰ متر و ۳۰ سانتی‌متر عرض و ۶۰ متر و ۴۰ سانتی‌متر طول وجود دارد که در ابتدای حکومت قاجار بازسازی شده‌اند. با وجود عظمت و شکوه این بنای تاریخی، سادگی و عدم تجمل‌گرایی در آن مشهود است. هیچ‌گونه کاشی‌کاری و حجاری در بخش‌های مختلف مسجد دیده نمی‌شود که نشان‌دهنده بی‌آلایشی و سادگی این مکان مقدس است.

🏛️محراب مسجد جامع تبریز

بر فراز طاق محراب مسجد جامع تبریز، کتیبه‌ای با تزیینات گچبری به خط کوفی دیده می‌شود که قدمت آن به دوران فرمانروایی ایلخانان مغول بازمی‌گردد. در آثار باقی‌مانده از حکومت ایلخانی، تنوع در سبک ساخت، مصالح کاربردی و اصول معماری مشهود است و تزیینات گچبری یکی از ویژگی‌های بارز این دوره است. گچبری‌های تودرتوی سه‌بعدی از جمله هنرهایی است که در دوران ایلخانی رایج بوده و به مدت ۳۰۰ سال مرسوم بوده است.

این دوره را می‌توان اوج هنرمندی استادکاران در استفاده از گچبری تزیینی، ایجاد کتیبه‌های حیرت‌انگیز و محراب‌های زیبا و چشم‌گیر دانست. در مسجد جامع تبریز، آثار گچبری رنگی بر محراب که متعلق به دوران سلجوقی و ایلخانی است، در بخش‌هایی همچون زیرزمین مسجد و نمازخانه قدیمی دیده می‌شود. پس از زلزله سال ۱۱۹۳ و بازسازی‌های انجام شده، گچبری محراب نمازخانه قدیمی مستور شده بود، اما امروزه این محراب در شبستان اصلی مسجد قرار دارد و بازسازی آن به اتمام رسیده است.

محراب مسجد جامع تبریز دارای طرحی مستطیل شکل با یک یا دو طاق‌نما، یک کتیبه اصلی در اطراف و قوسی در مرکز است. کتیبه با طول ۱۸ متر و ۸۰ سانتی‌متر و عرض ۱ متر و ۴۰ سانتی‌متر، به خط کوفی گره‌دار و مورق نوشته شده که با تزیینات گیاهی هماهنگی دارد. به دلیل صدمات وارده به محراب، نام هنرمند و زمان انجام این اثر مشخص نیست، اما زیبایی چشم‌گیر و حیرت‌انگیز کتیبه مشهود است. هنرمندان ایران کهن برای تزیین کتیبه محراب از سه نظام خطی، گیاهی و هندسی بهره برده‌اند که هماهنگی مناسبی در بین عناصر آن ایجاد کرده است. الگوی استفاده شده در طراحی حروف و کلمات کتیبه مطابق با سبک خطاطی دوران سلجوقی است.

🟢فضاهای درونی مسجد جامع تبریز

پشت دیوار شرقی مسجد جامع تبریز، مسجدی بزرگ و تاریک با ۱۰ ستون و طاق‌های ضربی آجری قرار دارد که به “مسجد زمستانی” شهرت یافته است. در سال‌های اخیر این بخش از عمارت با نظارت سازمان میراث فرهنگی به صورت نخستین خود بازسازی شده است.

📄سنگ نوشته‌های مسجد جامع تبریز

در مسجد جامع تبریز، تعدادی کتیبه سنگی کشف شده که یکی از این کتیبه‌ها روی دیوار پایه بخش غربی طاق مرکزی و دیگری بر فراز درب شمالی مسجد نصب شده است. کتیبه اول از سنگ مرمر و دارای ابعادی ۷۰/۱*۱۲/۱ متر است. روی آن مطالبی در مورد خواب شاه تهماسب صفوی مبنی بر رؤیت حضرت ولی‌عصر (عج) و دستور ایشان در مورد برداشتن قسمتی از مالیات حک شده است. کتیبه دیگر حاوی دستوری از شاه سلطان حسین صفوی در سال ۱۱۰۶ هجری قمری به رستم‌خان سالارسپه و بیگلربیگی آذربایجان است. در این نوشته، فرمان بسته شدن چرس فروشی‌ها، روسپی خانه‌ها، قمارخانه‌ها و اجرای حد شرعی در مورد متخلفین صادر شده است.

🕌شبستان و گنبد

شبستان عظیم مسجد جامع تبریز، از طاق‌ و گنبدهایی بر فراز ستون‌های هشت‌گوش آجری برخوردار است و کهن‌ترین قسمت این عمارت تاریخی به شمار می‌آید. در زمان سلطنت آق‌قویونلوها در آذربایجان، گنبدی مرتفع با تزیینات کاشی‌کاری معرق به دستور سلجوق شاه بیگم ساخته شده و در بخش شمال آن قرار گرفته است. امروزه پایه‌های این گنبد و بخش‌هایی از کاشی کاری های باقی مانده آن قابل مشاهده است.

🕧ساعات بازدید از مسجد جامع تبریز

برای بازدید از این مسجد زیبا، بهتر است صبح زود تا قبل از ظهر به آنجا بروید. ساعات بازدید رسمی مسجد از ۸ صبح تا ۵ عصر است و در روزهای جمعه نیز بین ساعت ۲ تا ۴:۳۰ بعدازظهر قابل بازدید است. لازم به ذکر است که ورود به این مسجد رایگان است و نیازی به تهیه بلیط ندارید.